Kumaş Hammaddeleri Nelerdir?
Kumaşı oluşturan hammaddeler üç farklı kategoriye ayrılabilir:
- Doğal bitki kaynaklarından elde edilenler.
- Hayvanlardan elde edilenler.
- İnsan yapımı olanlar.
Kumaşın nasıl üretildiğini anlamak için öncelikle bu malzemelerin nasıl hasat edildiğini ve kumaş üretimi yolculuğuna gönderilmeye hazır olmadan önce ne yapılması gerektiğini öğrenmeliyiz.
-Pamuk
Pamuk elle ya da makineler tarafında hasat edilir, ardından bir pamuk işleme tesisine gönderilir. Orada, tohumları çıkaran, kalıntıları veya yabancı maddeleri temizleyen ve malzemeyi balyalara ayıran bir dizi silindirden geçer.
-Keten
Keten bitkisi keten yapmak için kullanılır. Bitkiler elle yerden çekilir, tohumları çıkarmak için düzleştirilir ve kumaş üretimine hazırlanırken lifleri ayırmak için taranır.
-İpek
Bu malzeme, yumuşatılmış ve daha sonra tek bir iplik olarak çıkarılan ince bir ipek filament tabakası ile kaplanmış ipekböceği kozasının hasat edilmesiyle yapılır. Bu iplik, tek iplikler çalışmak için çok ince olduğundan, üretimin bir sonraki aşamasına taşınmadan önce birkaç başka iplikle birlikte bükülür.
-Yün
Koyunların yünleri kırpılır ve elde edilen yapağı yıkanır ve taranır veya kumaşa dönüştürülmesi daha kolay olacak bir şekle yeniden düzenlenir. Elle veya makine ile yapılabilir ve kare bir elyaf matı üretir.
-Rayon
19. yüzyılın sonlarında icat edilen bu malzeme ipeğe popüler bir alternatiftir. Selülozu düze adı verilen bir makineden zorlayarak yapılır. Bu makine bir duş başlığına benzer ve selülozu sıvıdan katı bir filamente oluşturur. Selülozun kendisi, bitkilerden elde edilen basit bir şeker polimeridir.
-Naylon
Naylon ilk insan yapımı elyaf olarak adlandırılabilir. Rayon ile aynı şekilde üretilse de naylon üretimine giren maddeler bitki kaynaklarından elde edilmez. Naylon, kömür ve petrol yan ürünlerinden, su ve havadan yapılır.
-Polyester
Bu malzeme, dayanıklılık ve çok yönlülük açısından naylon ve suni ipekten bir adım öndedir. O da kimyasalları bir memeden zorlayarak yapılırken, polyester için kullanılan kimyasallar alkollerden türetilir.
Kumaşın Üretim Süreci
Kumaş üretimi için gerekli olan üç temel adım vardır. Kumaş oluşturmanın ilk adımı iplik üretimidir. Burada hasat edilen ve işlenen hammaddeler ham liflerden iplik ve ipliğe dönüştürülür. Bu, liflerin döndürülmesiyle yapılır. Eğirme elle yapılabilir, ancak bu işlem oldukça zor ve zaman alıcıdır. Günümüzde eğirmenin büyük çoğunluğu çıkrık denen bir alet tarafından yapılır. Lifler çark boyunca çekilir ve dönerken lifler bobin adı verilen silindirik bir nesne üzerinde toplanır. Bobin, artık uzun bir iplik veya iplik dizisine bağlanan eğrilmiş lifleri tutar. Bir sonraki adımda, bobinler, ipliğin kumaş yolculuğuna devam edeceği başka bir makineye aktarılır.
Hammaddeler ipliğe dönüştürüldükten sonra, bu tek tek ipliklerin bir araya getirilerek kumaş oluşturulmasını içeren üretim sürecinin ikinci aşamasına hazır hale gelirler. İpliği birleştirme işlemine dokuma denir. Dokuma, dokuma tezgâhı olarak bilinen bir makinede yapılır ve iki takım iplik gerektirir. Çözgü seti olarak adlandırılan ilk set, metal bir çerçeveye gergin bir şekilde gerilir. Atkı adı verilen ikincisi, çubuk başına bir iplik ile metal çubuklara bağlanır. Tezgâh, atkıya kumaşın nasıl dokunması gerektiğini bilmesini sağlayan bir bilgisayar tarafından kontrol edilir.
Kumaş dokunduktan sonra tezgâhtan çıkarılır ve son adım olan işlemeye hazır hale gelir. Tezgâhtan yeni çıkmış kumaşa ham kumaş denir ve alıştığınız gevrek beyaz çarşaflara veya giysilere hiç benzemez. Rengi atmış ve yabancı maddeler, tohum parçacıkları ve artıklarla doludur.
Kullanışlı tekstillere dönüştürülmeden önce temizlenmesi gerekir. İlk olarak, temel rengi arındırmak için ağartıcı ile işlenir. Daha sonra, çoğu elyafta doğal olarak bulunan yağları, balmumu ve diğer elementleri çıkarmak için çeşitli kimyasallar ve temizleyiciler ile işlenir. Son olarak, giyim ve tekstil üreticilerine gönderilmeye hazırdır.
Tezgâh dokumaya ek olarak, örgü ve tığ işi de dahil olmak üzere kumaşı birleştirmenin başka yöntemleri de vardır. Her ikisi de geleneksel olarak yünlü malzemelerle ilişkilendirilirken, tığ işi dantel üretiminde de yaygındır. Her ikisi de geleneksel olarak elle yapılır. El dokuma tezgahları da dünya çapında yaygın olarak kullanılmaktadır ve el dokuması tekstiller tüketiciler arasında çok popülerdir.
Kumaş Rengi ve Tasarımı
Elbette, tezgâhtan yeni çıkmış ve işlenmiş kumaş, yaptığınız her şey beyaz değilse, giyim ve tekstil üretimi için hala hazır değildir. Sevkiyata hazır hale gelmeden önce malzeme renk için işleme tabi tutulmalı ve boyanmalıdır.
Kumaşı boyamanın ilk adımı, onu Mercerizer adı verilen bir makineden geçirmektir. Mercerizer, orta derecede düşük sıcaklıklarda tutulan kostik soda (ayrıca kül suyu olarak da adlandırılır) içeren kimyasal bir çözelti içerir. Merserizasyon işlemi kumaş ipliklerindeki gözeneklerin boyutunu artırarak boyama işlemi sırasında renk almalarını kolaylaştırır. Merserizasyon olmadan parlak kumaşlar mümkün olmaz.
Daha sonra kumaş yıkanır ve hala ıslakken metal bir çerçeveye gerilir ve sıkıca çekilir. Bu, dokuma desenlerini hizalar ve ayrıca kumaşı daha da fazla rengi kabul etmesi için açar.
Tarih boyunca kumaş boyası çeşitli protein ve bitki kaynaklarından yapılmıştır, buna hammaddeler bölümlerimizde tartıştığımız suni ipek yapımında kullanılan selüloz da dahildir. Ezilmiş meyveler, kökler ve diğer bitkiler de popülerdi ve binlerce yıldır kumaşı renklendirmek için kullanılıyordu. 1856 yılında, sıtmaya çare arayan bir bilim adamı olan William Henry Perkin, kinin’i alkolle ekstrakte ederek anilin olarak bilinen ilk sentetik kumaş boyasını üretti. Keşfi, kumaş boyama sürecinde devrim yarattı ve yeni boya renklerinin ve daha etkili renklendirme tekniklerinin [kaynak: Druding] yolunu açmaya yardımcı oldu.
Bugün, reaktif boyalar en yaygın olanıdır. Bu boyalar laboratuarda kimyasal bileşiklerden yapılır. Islak kumaşa uygulandıklarında, boyalar kumaş liflerindeki moleküllere tepki vererek rengi moleküler düzeyde yerinde tutacak güçlü bir bağ oluşturur [kaynak: Burch].
Kumaş ve Giyimin Evrimi
Kumaşın en eski biçimi, büyük olasılıkla hem giysi hem de yatak takımı olarak, sıcaklık için vücuda bol dökümlü hayvan derileri biçiminde geldi. Protein ve bitki kaynaklarından oluşan bileşimleri nedeniyle, erken tekstiller zamanla parçalanma eğilimindedir, bu nedenle tarihlerine dair çok az kanıt vardır. Kumaşın tarihi hakkında sahip olduğumuz en iyi bilgi, onun yaratılmasında kullanılan araçlardan gelmektedir.
1988’de Rusya yakınlarında kemikten yapılmış kendine özgü dikiş iğneleri bulundu. Bu iğneler MÖ 18.000 civarına tarihleniyordu ve muhtemelen hayvan derilerini dikerek kaba giysiler oluşturmak için kullanılıyordu. Ek olarak, Orta Doğu’da MÖ 8.000 kadar erken bir tarihte kumaş dokumayı gösteren kil tabletler bulunmuştur. İlk el tezgahlarının aynı zamanlarda yaratıldığına inanılmaktadır [kaynak: Avrupa Tekstil Ağı].
Hayatta kalan en eski kumaş artıkları Anadolu’ya kadar izlenmiştir (günümüz Türkiye’sine yakın ve MÖ 6.500 civarına tarihlenebilir. ilkel dokuma tezgahları ve keten, yün ve ketenden yapılmıştır.
Çin’de ipek üretimi MÖ 2.800 civarında başladı ve dünya çapındaki ülkelerle ticaret yolları ve ortaklıklar açarak önemli bir ihracat haline geldi.
MS 1. yüzyılda hem pamuk hem de yün üretimi popüler hale geldi ve dokumayı kolaylaştırmak için daha gelişmiş tezgahlar oluşturuldu. İlk çıkrık da bu sıralarda yaratıldı. Örme kumaşın ilk kanıtı da bu döneme kadar uzanmaktadır.
19. yüzyılın Sanayi Devrimi boyunca, kumaş üretiminin çoğu yerel olarak yapıldı. İpek, dantel veya keten gibi hammaddeler zenginler arasında alınıp satılırdı, ancak ortalama bir kişi ev dokuma veya örme yün ve pamuklu giysiler giyerdi. 19. yüzyılda buhar ve su ile çalışan makineler kullanılabilir hale geldikçe, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’daki kumaş üretimi merkezi fabrikalara kaydı.
Kumaş üretimindeki bir sonraki büyük gelişme, 1891’de Fransa’da dünyanın ilk sentetik elyaflarının icadıyla geldi. Odun ve diğer bitkilerden elde edilen bu selüloz ürünü ilk olarak Chardonnet ipeği olarak biliniyordu, ancak daha sonra rayon olarak adlandırıldı. Rayonun icadını 1930’larda naylon ve kısa süre sonra da polyester izledi. Bugün, kumaşın büyük bir yüzdesi bu liflerden oluşmakta ve giyim maliyetini önemli ölçüde düşürmektedir [kaynak: Britannica Ansiklopedisi].
Kumaş ve Moda İşi
Peki, yeni dokunmuş ve boyanmış bu ham kumaş, dünyanın dört bir yanındaki mağaza raflarına nasıl ulaşıyor? Londra, Paris, Milano, New York ve Los Angeles dahil olmak üzere dünyanın önde gelen moda başkentlerindeki tasarım evleri tarafından satın alındı. Oradan, yıllık defilelerde gösterilecek giysilere dönüştürülür. Bu şovlarda sunulan ürünler, üreticilerin her yeni trendi hızla kopyalamasıyla, önümüzdeki yıl için kumaş ve modayı etkileyecek.
Moda tasarımcıları kumaşı iki şekilde kullanabilirler. İlk olarak, ilham almak için mevcut kumaş tedarikine bakarlar. Harika bir doku veya görünüm, en yeni moda için tasarımın temeli olabilir. Öte yandan, tasarımcılar sadece onlar için özel bir malzeme yaratmak için kumaş üreticileriyle sözleşme yapacak. Kumaş üreticisi genellikle tasarımcının özelliklerini karşılamak için çeşitli numuneler hazırlayacaktır. Tasarımcı bunlardan, üzerinde çalıştıkları şeyin görünümüne, dokusuna, rengine ve hissine en uygun kumaşı seçecektir.
Bugünlerde kumaş üretiminin çoğu Asya’da gerçekleşiyor ve Çin başı çekiyor. Bangladeş ve Hindistan da önemli ihracatçılardır. Bu ülkeler, düşük ücretler ve düşük işyeri güvenlik standartları nedeniyle kumaş ve giyim üretiminin rolünü üstlenmiştir. Dünyanın her yerindeki hazır giyim işçileri son derece kötü çalışma koşullarına maruz kalıyor.
Çünkü yerel olarak üretilen kumaşlara doğru büyüyen bir hareket var. Amerika Birleşik Devletleri’nde, bu duygu özellikle popülerdir ve kumaş ve konfeksiyon üreticilerinin “Made in America”
